ЕЛ БОЛАМ ДЕСЕҢ, БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМДЫ ТҮЗЕ

Жаңа бағдарлама жас ғалымдарға қандай мүмкіндік береді? Ғылымның дамуына не кедергі? Бұл сұрақтарға жас ғалымдар жауап берді.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ журналистика факультетінің аға оқытушысы, әлеуметтік ғылымдар магистрі Нұрлан НАУРЫЗАЛИЕВ, ғылымды дамыту мәселесін көтергенде тек қана жаратылыстану ғылымдарына басымдық беріп, гуманитарлық саланы, яғни қоғамдық ғылымдарды ысырып тастау дұрыс емес деген пікірде. Ол ғылымды дамытуда оны салаларға бөліп-жармауды ұсынады.

«Қазақстанда жаңа технологияларды көбейтіп, барлық саланы цифрландыру үшін жаратылыстану ғылымдарын дамыту керек деген қалыптасып қалған пікір бар. Бұл дұрыс та шығар, бірақ қоғамдық ғылымдарды да ұмытпау керек. Мықты ел болу үшін экономиканы ғана жақсарту жеткіліксіз. Гуманитарлық сала ұлттық рухты, туған тілді, салт-дәстүрді дәріптеп, терең зерттеп, нәтижесінде жастарды тәрбиелейтін дәрежеге жетуі керек», - дейді Н. Наурызалиев.

Ғалымның айтуынша, қоғамда ұрлық пен қылмыстың көбеюі осы гуманитарлық ғылымдардың әлсіреуінен. «Жаратылыстану саласындағы ғалымдар ғылыми жұмысында жаңа технология ойлап тауып, пайдалы дүние шығарса, гуманитар ғалымдардың ғылыми жұмысының нәтижесі адамның ішкі әлемін қамтиды. Адам дамыса, қоғам түзеледі, қылмыс көрсеткіштері кемиді, адамдардың өз-өзіне қол жұмсау фактілері азаяды. Оған сараптама жасау үшін басқа елдердегі қылмыс, суицид көрсеткіштерін салыстыруға болады. Гуманитарлық ғылымды дамыту арқылы халықтың әлеуметтік және психологиялық мәселесін шешуге мүмкіндік бар», - дейді жас ғалым.

Н. Наурызалиев жас ғалымдарға білімнен бұрын тәрбие берілуі тиіс деген пікірде. Бұл тұрғыда ол әл-Фарабидің сөзін мысал етеді. «Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы» деген ғұлама әл-Фараби. Шынында да қанша жерден мықты жаңалық ашса да, адамгершілігі жоқ, ана тілін, елінің тарихын, дәстүрін білмейтін ғалым түбінде әлемге зиянын тигізбей қоймайды», - деді ол.

Аға оқытушының пікірінше, мықты ғалым тәрбиелеу үшін баланы орта мектептен бастап ғылымға баулып, қызықтыру керек. Бірақ Қазақстан мектептерінде робототехника және комьютерлік сыныптар, түрлі үйірмелер жасақтаудан бұрын, орын жетіспеуі, балалардың екі, үш ауысыммен білім алуы, қарапайым оқулық мәселесі де жетіп артылады.

«Білім және ғылым министрлігі бірнеше жылдан бері күн тәртібінде тұрған, қаржымен іске асатын қарапайым мәселелерді шешпей жатып, робототехника сыныбын жасақтауды көп айтады. Ал материалдық жағдайы жасалмаған баланың оқуға, жаңа нәрсе ойлап табуға бәрібір зауқы болмайды», - дейді жас ғалым.

Н. Наурызалиев мектеп түлегі жоғары оқу орнына түскеннен кейін де оның ғалым болуына кедергі келтіретін бірнеше мәселеге тап болатынын ескертеді. «Студент университетте де әлеуметтік мәселелермен бетпе-бет келеді. Жатақхананың жетіспеушілігі, күнделікті тұрмысына жетпейтін шәкіртақының аздығы студентті оқумен қатар жұмыс істеуге мәжбүр етеді. Сөйтіп ол жастайынын жұмыс істеп, шығындарын өтейді. Кейін оған ғалым болмады деп ренжиміз. Ал әлеуметтік жағдайы жоқ адам қалай мардымсыз жалақыға ғалым болады?», - дейді аға-оқытушы.

Н. Наурызалиев Алматы әкімінің ішкі саясат бөлімі, жастар саясаты мен жоғары оқу орындары қауымдастығының өкілдерінен сұхбат алып, студенттерге жатақхана жетпеу мәселесі туралы журналистік зерттеу жасаған. Оның мәліметінше, 2018 жылы Алматыда 140 мыңға жуық студент болса, оның 30 мыңы ғана жатақханамен қамтылған. Сол жылы мегаполистегі 80-нен аса колледжде 65 мыңға жуық студент оқыған. Олардың 12 мыңы жатақханадан орын алған. Қалған студенттер пәтер жалдап, туыстарының үйінен, алыс-жақын аудандар мен ауылдардан қатынап оқыған. Зерттеу нәтижесінде бір ғана Алматының өзіне 150 мың орындық жатақхана қажет екені анықталған.

ҚазҰУ технологиялық паркінің ғылыми қызметкері Жәнібек КӨРКЕМБАЙ да Қазақстанда ғалымдардың әлеуметтік жағдайын шешу мәселесін ескеру керек деген пкірде. Ол қазір мемлекеттік тапсырыс бойынша ғылыми жобалармен айналысып жүр. Жалақысы тұрақсыз екенін жасырмаған ол, бүгінде ғалымдардың жалақысы өте аз деп отыр.

«Бірнеше айлап жалақы алмай жүрген кезіміз болды, тұрақтылық жоқ... Ғылымға жастарды көптеп тарту үшін әуелі олардың әлеуметтік жағдайын жақсарту керек», - дейді Жәнібек Көркембай. Оның пікірінше, қазір білімді адамға жұмыс табу қиын емес. Елдегі білікті мамандар мүмкіндік болса, шетелге де кетіп қалады.

Ж. Көркембайдың айтуынша, көптеген ғылыми-зерттеу институттарында жаңа құрылғылар жоқтың қасы. Әлі күнге дейін кеңес дәуірінде әкелінген аппараттармен жұмыс істеуге тура келеді. Амалсыздан ғалымдар ескі құралдармен зерттеу жасайды, дейді ол.

Мейірім БАҚЫТЖАНОВА