FRILANSER БОЛСАМ ДЕП ЕДІМ...

КЕЛІСІМ ШАРТЫН ҰМЫТПАҢЫЗ

Фрилансерді кейде жеке кәсіпкер деп те қарастырып жатады. Бірақ, мысалға, ресейлік HR-маман Екатерина ПОЛЯКОВА, бұл екеуінің арасында «ұқсастық бар», дегенмен оларды «бір ұғымда қарастырған дұрыс емес» деп есептейді.

«Frilanser деп, негізінде, біз, қандай да бір жұмыс ауқымын бір өзі ғана орындайтын жалғыз адамды танимыз. Ал жеке кәсіпкер өз жұмысында қызметкерлер штатын аша алады, яғни ол бір өзі ғана емес, командамен жұмыс істей алады, сол командаға басшылық ете алады», - дейді Полякова ханым.

Ресейлік маман фрилансерді «өз қалауымен, өз таңдауымен өзін-өзі жұмыспен қамтып, табыс тауып отырған жеке тұлға ретінде қарастырамыз, сондықтан ол өзі өмір сүріп жатқан мемлекетке салық төлеуге міндетті» дегенді айтады. Яғни, фрилансер қай салада жұмыс істесе де, қандай жұмыс ауқымын атқарса да «жұмыс берушімен арада тиісті дәрежеде келісілген шарт болуын ескеруі керек».

«Көп жағдайда фрилансер келісім жасамай-ақ бірден жұмысқа кірісіп жатады. Әркімнің өз себебі бар. Біреуі – қысқа мерзімдік жұмысқа құжат қажет емес деп есептейді, екіншісі – құжат дегеннен бойын аулақ ұстағысы келеді. Шындап келгенде фрилансер статусындағы жеке тұлғалар, әдетте, осылайша салық төлеуден қашқақтап жатады. Олар өз еңбегінің ақысын қолма-қол алғысы келеді. Ал мұның өзіндік тәуекел тұстары да жоқ емес, мысалға «жұмыс беруші» ертең алаяқ болып шығуы да мүмкін ғой?», - деп ескертеді Екатерина Полякова.

Әрине, келісім жасасқан жұмыс беруші де алаяқ болып шығуы ықтимал, айталық, егер фрилансер өз жұмысын әлеуметтік желілер арқылы тапқан болса. Ресейлік маман, заңды түрде жасалған келісімі бар фрилансер қажет жағдайда өзін қорғап, сотқа жүгіне алады деген кеңес береді.

«Сондықтан да онлайн негізде болсын, оффлайн болсын – жұмыс берушімен арада қандай да бір қатынас орнатқан екенсіз, дереу келісімге отырып, өз құқыңызды қорғап алуды ескеріңіз. Дұрыс жасалған келісімде фрилансер атқаруы тиіс жұмыстың ауқымы, бағасы және орындау кезеңі/уақыты бәрі анық көрсетілуі тиіс. Сол сияқты, құжатта орындалған жұмысты бағалау өлшемдері де көрсетілгені жөн, әйтпесе ертең жұмыс беруші «жұмыс толыққанды орындалған жоқ» деп сізге кінә артуы мүмкін. Келісім соңында екі тараптың да деректемелері көрсетіліп, қолдары қойылуы тиіс», - дейді Полякова ханым.

ФРИЛАНСЕР ҚАНДАЙ САЛЫҚ ТӨЛЕЙДІ?

Айта кетейік, 2019 жылдың басынан бері қазақстандық фрилансерлер Мемлекеттік кіріс департаментінде тіркеліп, салық төлеуге міндеттелді. Фрилансерге салынатын салықтар туралы бізге отандық заңгер Болатбек ЕРЖАН түсіндіріп берді.

ҚР Кәсіпкерлік кодексінің 35-бабының 2-тармағы бойынша жалдамалы жұмыскерлердiң еңбегiн тұрақты негiзде пайдаланған жағдайда немесе жылдық кірісі ең төмен жалақының 12 еселенген мөлшерiнен асқан жағдайда фрилансер жеке кәсіпкер ретінде тіркелуі керек.

Қазақстандағы жеке тұлғалар 2019 жылдан бастап бірыңғай жиынтық төлем (БЖТ) жүргізуге міндеттелді. Фрилансер статусындағы тұлға табыс түскен әр айда БЖТ-ның ай сайынғы мөлшерін төлеуі керек.

Егер фрилансер тек жеке тұлғаларға қызмет көрсетсе,онда ол тапқан табысын ай сайын өзі есептеп, БЖТ төлеуі керек.

«Фрилансер БЖТ-ны салық агенті саналмайтын тұлғаларға тауар сатқан болса не қызмет көрсетсе ғана төлейді. Мысалға, такси қызметін алайық. Көлік жүргізуші адам өз көлігімен көшеде жолаушы тасып, табыс тапса, ай сайын БЖТ төлеуге тиіс. Бұл жерде таксист көмпанияға не кәсіпкерге емес, тек жеке тұлғаларға қызмет көрсетеді. Сондықтан ол фрилансер ретінде бірыңғай жиынтық төлемді төлейді», - деп түсіндіреді заңгер Болатбек Ержан.

Салық агентіне қызмет көрсететін фрилансер салығы

Егер фрилансер салық агенттеріне, яғни ресми салық төлеп отырған заңды тұлғаларға қызмет көрсетсе, оның салығын сол салық агенті төлейді. Салық агенті оны фрилансердің қызмет көрсету кезінде түсірген пайдасынан төлейді. Салық кодексінде ол «төлем көзінен ұстап қалатын жеке табыс салығы» деп аталады.

«Егер таксист таксопаркке (яғни, салық агентіне) жұмыс істесе, салықты ол үшін таксопрак төлейді. Себебі клиент ақшаны таксистке емес, таксопаркке береді. Ал таксист таксопаркке қызмет көрсетеді», - деп түсіндіреді Болатбек Ержан.

Сондықтан да фрилансердің қызмет ақысын төлеуші тұлға мемлекетке 10% көлемінде жеке табыс салығын төлеуі қажет. «Егер сіз салық агентінің біреуіне жеке тұлға ретінде қызмет көрсетсеңіз, мысалы, тауар сатсаңыз, олар қызмет не тауар бағасының 10%-ін ұстап қалып, сіздің атыңыздан мемлекетке жеке табыс салығын төлейді», - дейді заңгер.

Мейірім БАҚЫТЖАНОВА